WALORY PRZYRODNICZE – gatunki zwierząt i roślin występujące na terenach Dolnego Śląska:
- Traszka zwyczajna - (Lissotriton vulgaris) – gatunek płaza ogoniastego z rodziny salamandrowatych. Ubarwiony jest w odcieniach brązu z czarnymi plamkami, bardziej widocznymi u samców, które są większe od samic. Posiada szeroki zasięg występowania w Europie i zachodniej Azji. Preferuje niziny i lasy, choć zapuszcza się też w góry i siedliska zmodyfikowane działalnością człowieka. Większą część życia spędza na lądzie. Rozród przebiega w wodzie. Zapłodnienie poprzedza taniec godowy samca, po nim zaś następuje składanie jaj przez samicę, która zawija je w liście roślin wodnych. Wylęgają się z nich kijanki, które po metamorfozie wychodzą na ląd. Zwierzęta te żywią się w większości bezkręgowcami, ale też i innymi płazami
- Traszka górska (Triturus alpestris) to płaz ogoniasty z rodziny salamandrowatych niezwykle pięknie ubarwiony. Grzbiet jest czarny lub popielaty, strona brzuszna jest pomarańczowa. W szacie godowej samiec ma jasny grzebień z jednym rzędem czarnych plam, grzbiet jest pokryty niebieskimi plamami. Szata godowa jest bardzo kolorowa. Na ogonie często występują nieregularne, niebieskie plamy, po bokach ciała znajduje się niebieskawa smuga, nad nią rząd ciemnych plamek, które są obecne także na kończynach. Głowa jest wyraźnie wyodrębniona od reszty ciała. Na głowie są obecne parotydy, ale słabo widoczne. Ma ogon spłaszczony bocznie. Samce mają fałd skórny, który biegnie wzdłuż tułowia i wokół ogona. U samicy fałd występuje jedynie wokół ogona. Poza okresem godowym fałd jest zredukowany. Oczy mają złocisty kolor, są dobrze wyodrębnione i dość duże.
- Żaba trawna - (Rana temporaria) – gatunek płaza z rodziny żabowatych. Podobnie jak żaba dalmatyńska i żaba moczarowa należy do tzw. żab brunatnych, która to nazwa bierze się od koloru skóry tych zwierząt. Gatunek posiada szeroki zasięg występowania, obejmujący większą część Europy (w tym północne wybrzeża kontynentu) i zachodnią Azję. Zasiedla różnorodne siedliska klimatu umiarkowanego, zwłaszcza lasy. Rozmnaża się w płytkich zbiornikach wodnych. Duży wpływ na rozród wywiera temperatura, swój udział mają też szerokość geograficzna i drapieżnictwo. W rozwoju występuje stadium kijanki żywiącej się roślinami wodnymi, glonami i drobnymi zwierzętami wodnymi. Osobniki dorosłe są mięsożerne, poza sezonem rozrodczym wiodą lądowy tryb życia, polując zmierzchem i nocą. Zdarzają się przypadki zmiany płci. Ten pospolity płaz nie jest zagrożony wyginięciem, pomimo to figuruje w licznych Czerwonych Księgach i Listach. Negatywny wpływ wywierają nań m.in. zanieczyszczenie środowiska i fragmentacja siedlisk.
- Ropucha szara - (Bufo bufo) – gatunek płaza, największa z żyjących w Polsce ropuch. U tego gatunku dymorfizm płciowy pod względem wielkości ciała jest najwyraźniej zaznaczony wśród polskich ropuch. Samce – mniejsze – osiągają długość 46–98 mm, samice – większe – długość 61–125 mm. Ciało tego płaza jest krępe i masywne, pysk szeroki. Skóra grzbietu chropowata ze względu na liczne brodawki. Z tyłu głowy olbrzymie gruczoły przyuszne. Błony bębenkowe są małe i słabo widoczne. Na środkowych palcach tylnych nóg występują podwójne modzele stawowe. Błony pławne sięgają do połowy palców. Zabarwienie grzbietu jest brązowe w różnych odcieniach szarości, zwykle jednolite. Brzuch zawsze jaśniejszy, brudnoszary, pokryty plamami.
- Zaskroniec zwyczajny - (Natrix natrix) – gatunek niejadowitego węża z rodziny połozowatych (Colubridae). Zaskrońce występują w całej Europie (oprócz Szkocji, Irlandii, północnej części Skandynawii i Krety). Samica jest większa od samca i osiąga średnio długość do 1,5 m, a samiec do 1 m; odnotowywano osobniki dłuższe. Żywią się płazami, rybami albo małymi gryzoniami, które połykają bez uprzedniego uśmiercania. Atakują tylko poruszające się zwierzęta. W niewoli zaskrońce żyją do 15 lat. Zaatakowany zaskroniec broni się, często udając martwego, wypuszcza przy tym nieprzyjemnie pachnącą ciecz, która dodatkowo ma zniechęcić potencjalnego drapieżnika. Może także wydawać dość głośny syk w celu odstraszenia napastnika. Zaskroniec zawdzięcza swą polską nazwę charakterystycznym żółtawym plamom „za skroniami”. Plamy te są bardzo wyraźne – pozwalają łatwo rozpoznać ten niejadowity i niegroźny dla człowieka gatunek, otaczają je czarne obwódki. Ubarwienie ciała zmienne, zazwyczaj szarozielone lub brązowawe. Białokremowy brzuch pokrywają nieregularne czarne plamy o podobnym do kwadratów kształcie
- Gacek szary (Plecotus austriacus) – gatunek ssaka z rzędu nietoperzy. Wraz z gackiem brunatnym stanowi trudną do rozróżnienia parę gatunków. Do lat sześćdziesiątych XX w. gatunków tych nie rozróżniano, używając polskiej nazwy "gacek wielkouch". Jego zasięg w Polsce jest ograniczony do południowej i środkowej części kraju. Poza granicą zwartego zasięgu stwierdzono pojedyncze osobniki tego gatunku w Piątnicy Poduchownej, Białowieży i Gdańsku. Długość do 5 cm, ogon do 5 cm. Jego umaszczenie jest ciemnoszare na plecach i górnej części błony lotnej, brzuch natomiast jest jasnoszary. Ssak owadożerny. Nietoperz ściśle związany z człowiekiem, latem kryje się niemal wyłącznie w budynkach (tylko wyjątkowo znajdowano go w skrzynkach lęgowych). Zimuje głównie w małych piwnicach przydomowych, sporadycznie w fortyfikacjach i jaskiniach.
- Murawa kserotomiczna - nieleśne zbiorowisko roślinne o charakterze murawowym lub murawowo-ziołoroślowym. Murawy kserotermiczne rozpowszechnione są w południowej i południowo-wschodniej Europie, w obszarach o suchym i ciepłym lecie. W Europie Zachodniej i Środkowej, w tym w Polsce, murawy kserotermiczne rozwijają się na nasłonecznionych zboczach na suchym podłożu wapiennym. W związku z tym gatunki budujące tego typu fitocenozy to głównie rośliny światłolubne i wapieniolubne. W Polsce murawy kserotermiczne to w zdecydowanej przewadze zbiorowiska seminaturalne, dla stabilności których konieczna jest ingerencja w postaci np. ekstensywnego wypasu.
- Kwaśne buczyny - ubogi florystycznie i siedliskowe zespół; dominującym gatunkiem drzewa jest buk zwyczajny, domieszkowo występować mogą: klon, dąb, grab, jodła lub świerk. Występuje na siedliskach ubogich i glebach kwaśnych, na niżu i w obszarach podgórskich i górskich. Zbiorowisko dość ubogie florystycznie, runo zwykle dość luźne (niewielkie pokrycie), trawiasto-mszyste. W Polsce występują dwa zespoły roślinne, wikaryzujące ze sobą regionalnie i piętrowo:
- kwaśna buczyna górska Luzulo luzuloidis-Fagetum – głównie i w typowej postaci w piętrze regla dolnego, ale także na pogórzu. Występuje w Sudetach i Karpatach, jednak bardziej rozpowszechniona jest na obszarze sudeckim.
- kwaśna buczyna niżowa Luzulo pilosae-Fagetum – tereny nizinne.
- Park Narodowy Gór Stołowych o powierzchni 6340 ha obejmuje wierzchowinowe i centralne partie Gór Stołowych oraz północno- zachodnią część Wzgórz Lewińskich. Na północnym zachodzie Park sąsiaduje z czeskim parkiem krajobrazowym CHKO Broumovsko. Od południa i północnego- wschodu obszar Parku wyznacza linia ściany lasu biegnąca u podnóży Gór Stołowych i północno- zachodniego fragmentu Wzgórz Lewińskich. Ma on kształt trójkąta, który wyznacza granica państwa i prowadzące od niej międzynarodowe szlaki komunikacyjne: droga E 67 i droga nr 388, zbiegające się w Polanicy Zdroju. Park Narodowy Gór Stołowych przecina niezwykle malownicza, o każdej porze roku, Szosa Stu Zakrętów. Droga ta stanowi główną arterię komunikacyjną Parku. Przełamując się przez Góry Stołowe łączy leżące po przeciwnych stronach masywu miasta: Kudowę Zdrój i Radków. Park Narodowy Gór Stołowych zajmuje obszar ok. 63 km2 wierzchowinowej ich partii z najwyższymi wzniesieniami ; Szczeliniec Wielki (919 m npm) i Skalniak (915 m npm). W otulinie Parku znajdują się popularne uzdrowiska : Polanica Zdrój, Duszniki Zdrój i Kudowa Zdrój.
- Karkonoski Park Narodowy - obejmuje najwyższą część gór Sudetów - Karkonosze od zachodnich zboczy Mumlawskiego Wierchu na zachodzie po Przełęcz Okraj na wschodzie. Najwyższy szczyt Śnieżka wznosi się na wysokość 1603 m n.p.m. Karkonoski Park Narodowy został utworzony w 1959 roku, jego powierzchnia liczy ponad 5,5 tys. hektarów, tereny położone powyżej górnej granicy lasu, czyli piętro subalpejskie i alpejskie o powierzchni ponad 1,7 hektarów, objęto ochroną ścisłą. Park otacza otulina o powierzchni ponad 11 tys. hektarów. Celem powstania Karkonoskiego Parku Narodowego było zapewnienie ochrony ekosystemów Karkonoszy i zachowanie ich w niezmienionym stanie, z jednoczesnym udostępnianiem turystom. Tereny parku są stosunkowo łatwo dostępne wyznaczonymi szlakami. Wytyczono 33 szlaki piesze o łącznej długości ponad 100 km. Na szlakach pieszych wyznaczone są trasy, po których mogą poruszać się rowerzyści. Turystyka rowerowa dopuszczona jest na oznakowanych odcinkach tras szlakiem czerwonym do Schroniska nad Łomniczką; drogą Urszuli do Betonowego Mostu; szlakiem niebieskim na Przełęcz Karkonoską i do schroniska Odrodzenie; w rejonie Jagniątkowa, droga sudecką - od potoku Sopot do potoku Brocz. Utworzono 9 ścieżek edukacyjnych, jest też trasa dla turystyki konnej. Na ograniczonym obszarze tereny przystosowane zostały do uprawiania narciarstwa zjazdowego. Działają 3 wyciągi krzesełkowe, 10 wyciągów orczykowych, 8 nartostrad.
WALORY KULTUROWE
- Podziemne miasto Osówka. Osówka - wzniesienie (niem. Säuferhöhen, 716 m n.p.m.) położone w północno-zachodniej części Gór Sowich, w niewielkim grzbiecie masywu Włodarza, na południowy wschód od miejscowości Głuszyca. Kompleks Osówka to ostatnia, niedokończona, ale najbardziej rozbudowana część niemieckiego projektu Riese (Olbrzym) na Dolnym Śląsku. Prace nad budową Osówki rozpoczęto w 1943 roku. Powstał wówczas ogromny system betonowych korytarzy, umocnień i hal, które obecnie udostępnione są dla ruchu turystycznego. Cel budowy podziemnego miasta pozostaje tajemnicą. Mówi się, że miała to być tajna kwatera Adolfa Hitlera lub podziemna fabryka zbrojeniowa do produkcji tajnej broni. Do pracy przy budowie Osówki wykorzystywano robotników oraz więźniów z obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Jest to najciekawszy kompleks wybudowany w Górach Sowich. Ze względu na swą wyjątkową wartość historyczną i ogromne rozmiary, jest jedną z najchętniej odsiedzianych atrakcji turystycznych przez wszystkich miłośników militariów i historii II wojny światowej. Zwiedzanie odbywa się pod okiem przewodnika, który zna niejedna ciekawą historię, związaną właśnie z tym miejscem.
- Sztolnie Walimskie - jedno z najbardziej tajemniczych miejsc na Dolnym Śląsku. Sztolnie te, zwane też kompleksem Rzeczka, należą również do kompleksu Riese. Do znajdujących się tutaj trzech sztolni prowadzą trzy osobne wejścia, a podziemne tunele mają łączną długość ok. 500 metrów. To akurat najmniejszy obiekt kompleksu Riese, który można zwiedzać. Po sztolniach oprowadza przewodnik, a przejście całej trasy zajmuje około godziny. Pod ziemią zobaczymy między innymi wartownię, nieukończone tunele oraz poruszającą wystawę grafik Imre Holló. Był on jednym z węgierskich więźniów, którzy zostali skierowani z obozu koncentracyjnego do pracy przy budowie Riese. W wielkiej tajemnicy i ryzykując swoim życiem, Imre dokumentował na przypadkowo znalezionych kartach obozową rzeczywistość. Zachowały się do dziś i to dzięki nim możemy mieć pojęcie, przez jakie piekło zgotowali ludziom naziści.
- Kopalnia Złota w Złotym Stoku - niemal 700 lat bogatej historii. Naszą przygodę zaczynamy od zwiedzania Sztolni Gertrudy. Nasze oczy powoli przyzwyczajają się do panującego tutaj półmroku. Jest przyjemnie chłodno, bo akurat na dworze upał daje się we znaki. Podczas spaceru przewodnik opowiada nam o historii kopalni, a także przytacza ciekawostki o samym złocie. Dowiecie się, kim była Gertruda, na cześć której nazwana została sztolnia, co pod ziemią robią gnomy i jak rozpoznać prawdziwe złoto. Zwiedzając kopalnię zajrzymy także do laboratorium pewnego alchemika. Wydobywano tutaj nie tylko złoto, ale także arsen, z którego następnie produkowano arszenik. Choć głównie miał on zabójcze działanie, to nawet do dziś używa się go przy produkcji niektórych kosmetyków. Po zwiedzaniu Sztolni Gertrudy czeka nas krótki spacer na świeżym powietrzu i zwiedzanie Sztolni Czarnej, gdzie znajduje się wyjątkowy podziemny wodospad. Zwiedzanie tego miejsca kończymy przejażdżką Podziemnym Pomarańczowym Tramwajem.
- SKY WALK W ŚWIERADOWIE-ZDROJU - spacer w chmurach. Sky Walk w Świeradowie-Zdroju to jedna z najnowszych atrakcji na Dolnym Śląsku. Wznosząca się nad miastem wieża widokowa szybko stała się popularnym celem pieszych wycieczek. Już sama konstrukcja robi niemałe wrażenie, a widok roztaczający się z jej szczytu naprawdę potrafi zachwycić. Nie da się jednak ukryć, że Sky Walk od samego początku wzbudza wiele emocji.
Szeroka ścieżka biegnie najpierw wśród koron drzew. Nie ma tu schodów, a kładka łagodnie pnie się do góry. Dzięki takiej konstrukcji Sky Walk jest dostępny dla wszystkich – dla rodzin z dziećmi w wózeczkach, małych spacerowiczów czy osób poruszających się na wózku. By dotrzeć na szczyt, musimy pokonać w sumie 850 metrów wijącą się kładką.